در ايران قلعه هاي بسياري وجود دارد که هر کدام بازمانده از دوران خاصي هستند و در شهرها و روستاهاي سراسر کشور پراکنده شده‌اند. هر کدام از آنها زيبايي خاص خود را دارند. براي آشنايي بيشتر از قلعه هاي ديدني کشور خودمان، در ادامه مطلب با ما همراه باشيد.

قلعه ايرج (تهران - ورامين)
 

قلعه ايرج در نزديکي دهکده جعفرآباد، در شمال شرقي ورامين قرا دارد. اين قلعه به شکل مستطيل است و ساختمان آن با خشت و گل ساخته شده و يکي از بزرگ‌ترين قلعه‌هاي ايران به حساب مي‌آيد. قلعه ايرج يکي از بي‌نظيرترين قلعه‌هاي خشتي جهان است و با ارتفاع 50 فوت با وسعت 200 هکتار در دوران ساساني ساخته شده اما به علت عدم حفاظت‌ از آن به شدت آسيب ديده است. ابعاد داخلي شمال - جنوب قلعه ايرج ورامين 1214 متر و ابعاد شرقي - غربي آن 1150 متر است که با هيچ يک از قلعه‌هاي خشتي و تاريخي جهان قابل مقايسه نيست. درون ديوارهاي قطور قلعه ايرج راهروهايي تعبيه شده که برجک‌هاي ديده‌باني را به هم وصل مي‌کرده است. ملات ديوارها از خشت و آجر است. در بيرون محوطه قلعه نيز سنگرهايي قرار دارد.

قلعه پرتغالي‌ها (هرمزگان)

قلعه پرتغالي‌هاي هرمز که در ضلع شمالي اين جزيره و در ساحل دريا قرار دارد، مهم‌ترين قلعه باقي مانده از روزگار تسلط پرتغالي‌ها بر سواحل و جزاير خليج فارس است. اين قلعه به فرمان آلفونسو آلبرکرک دريانورد پرتغالي در سال 1507 ميلادي، در محلي موسوم به مورنا احداث شد. قلعه به شکل چند ظلعي نامنظم است. ساختمان آن بسيار محکم است و ديوارهايي به قطر 3.5 متر با چند برج به ارتفاع 12 متر دارد.
 

قلعه پرتغالي‌هاي هرمز شامل انبارهاي اسلحه، آب انبار بزرگ، اتاق‌هاي سرباز خانه، زندان، کليسا، مقر فرماندهي و تالار است.

قلعه الموت (قزوين)

قلعه الموت يکي از منحصر به فردترين دژهاي تاريخي ايران است که در منطقه رودبار الموت از توابع قزوين واقع شده است. اين قلعه بر فراز کوهي از سنگ به ارتفاع 2100 متر از سطح دريا قرار دارد. حسن صباح به عنوان رهبر فرقه اسماعيليه از اين قلعه به عنوان پايگاه حکومت خود و ترويج عقايد اسماعيليه بهره مي‌برده است.
 

قلعه الموت را که مردم محلي «قلعه حسن» مي‌نامند از دو قسمت تشکيل شده است. قسمت باختري که داراي ارتفاع بيش‌تري است به نام جورقلا يعني قلعه بالا و پيلاقلا يعني قلعه بزرگ خوانده مي‌شود. قسمت خاوري آن را جيرقلا يعني قلعه پايين و پيارقلا يعني قلعه کوچک نامند. ديوار خاوري قلعه بالا با قلعه بزرگ کم‌تراز قسمت‌هاي ديگر صدمه ديده است. طول قلعه حدود 120 متر و پهناي آن بين 10 تا 35 متر متغير است. يکي از شگفتي‌هاي قلعه حسن يا الموت، سيستم پيچيده آب رساني با تنبوشه‌هايي به قطر 10سانتي متر است که از چشمه کلدر آب را به دژ رسانده و درحوض‌هاي سنگي ذخيره مي‌کرده‌اند.

قلعه رودخان (گيلان)

رودخان نام قلعه‌اي است متعلق به دوره سلجوقيه که بر فراز ارتفاعات جنگلي شهرستان فومن در روستاي رودخان بنا شده و 6.2 هکتار مساحت و 65 برج و بارو و ديواري به طول 1500 متر دارد. ارتفاع قلعه بين 665 تا 715 متر از سطح دريا مي‌باشد. در سمت راست قلعه، رودخانه‌‏اي به همين نام قرار دارد که از ارتفاعات، سرچشمه گرفته و آب آن از جنوب به شمال در جريان است.
 

ارتفاع ديوارها متفاوت و از 3 تا 10 متر متغير است و در ‏نقاط نفوذپذير قلعه، ديوارها و باروها قطور و ارتفاع بيشتري دارند. فرم کلي قلعه نامنظم است ‏و از دو بخش شرقي و غربي تشکيل شده است.‏ بخش غربي، شامل دروازه ورودي، چشمه، حوض، آب انبار و سردخانه، حمام، آب ريزگاه، شاه نشين ‏و تعدادي واحد مسکوني که به وسيله برج و باروهايي محصور شده اند. قلعه کلا داراي ‏دو ارگ و 16 قراول خانه است. ارگ يا شاه قلعه در دو طبقه و از آجر ساخته شده؛ ‏قراول خانه‌ها به صورت دو طبقه با نورگيرها و روزنه‌هاي متعدد مسلط بر محيط اطراف ‏است. در ورودي يا دروازه قلعه، شمالي است و در دو طرف آن دو برج توپر بسيار عظيم ‏ساخته شده است.

قيزقلعه (مرکزي - ساوه)

قلعه دختر ساوه روي صخره بلندي مشرف به دشت ساوه بنا شده است و عبادتگاه و دژ دفاعي به شمار مي رفته است. قلعه از دو بخش اصلي دژدفاعي و قصر تشکيل شده که در مجموع حدود 3 هزار متر مربع مساحت دارد.

دروازه ورودي در ضلع‌شرقي صخره قرار دارد که بعد از عبور از رودخانه کوچک، بقاياي ديواره دروازه که از سنگ و ساروج ساخته شده است، ديده مي‌شود. با عبور از اين دروازه بايد حدود يکصد متر دامنه شيب‌دار ضلع جنوب شرقي صخره براي رسيدن به نوک قلعه که ساختمان اصلي قصر(نيايشگاه) قرار دارد را طي کرد.
 

تمامي ديواره صخره به صورت پرتگاه است. ورود به قلعه از طريق چند راه پله سرپوشيده صورت مي‌گرفته که با مهارت ويژه‌اي استتار شده‌اند و استتار راه پله‌ها با ساختن ديوراي از لاشه سنگ و ساروج درست در امتداد ديواره‌هاي صخره صورت گرفته است. پنج راه‌پله پشتي بنا و دو راه‌پله در غرب بنا که درکنار پرتگاه در ارتفاع چندمتري از سطح رودخانه ساخته شده به اتاق هاي تعبيه شده در دل صخره منتهي مي‌شوند.

قلعه سلاسل (خوزستان)

قدمت اين قلعه که در استان خوزستان و در شمال‌غربي شهرستان شوشتر قرار دارد، بر طبق برخي روايات به دوره ساساني مربوط مي‌شود. قلعه سلاسل بارها و بارها بازسازي شده و ويراني‌هايي که در حال حاضر به چشم مي‌خورد مربوط به قلعه دوران قاجار است.
 

اين قلعه 2 در بزرگ دارد و در سمت شمال و شمال شرقي آن خندقي وجود دارد که در جنوب به نهر داريون منتهي مي‌شود. سلاسل جزو قلعه‌هاي چند وجهي است و به شکل بيضي بنا شده است. برج‌هاي اين قلعه مدور هستند. اين قلعه بجز نقش دفاعي که از شهر شوشتر داشته ‌است، مرکز کنترل نهر داريون و همچنين محل استقرار والي خوزستان بوده است. با وجود تخريب قسمت عمده اين قلعه، بخش‌هاي باقيمانده، ديدني هستند. قلعه سلاسل در سال 1354 توسط سازمان ميراث فرهنگي در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.

قلعه بسطام (آذربايجان غربي - خوي)

قدمت قلعه بسطام که در منطقه‌اي به وسعت 32 هکتار واقع شده است، بر اساس کتيبه‌اي که از رؤسا دوم يکي از پادشاهان اورارتويي کشف شده، به سال‌هاي 645 و 685 قبل از ميلاد مي‌رسد. اين قلعه با سلطه قوم ماد بر اين منطقه به صورت متروک ماند و فقط در دوران قرون وسطي توسط گروهي از مسيحيان مورد سکونت قرار گرفت که از آنها نقش صليب‌هايي روي صخره‌‌ها نمايان است.
 

آثار دوره اورارتويي شامل ساختمان شرقي: محله مسکوني، قلعه، آثار پشت دژ و کانال آبرساني است. کاوش‌هاي باستاني نشان مي‌‌دهد که اين قلعه طي 50 سال و در 3 مرحله ساخته شده و داراي معبد، بازار و مقر حکومتي، برج، بارو، دروازه و راه‌هاي مخفي ويژه‌اي است.

قلعه داراي ديوارهاي مستحکم سنگي است که روي صخره‌‌اي بلند مشرف به دره‌‌اي بزرگ قرار دارد. سه اشکوب با کارکردهاي مختلف اين قلعه عبارتند از: اشکوب تحتاني مشتمل بر دروازه، مهمانسرا، اصطبل و قرارگاه سربازان، اشکوب مياني که معبدي است با اتاق‌هاي متعدد و اشکوب فوقاني که اوج هنر معماري اورارتويي است و داراي سکونتگاه، مقر فرماندهي و راه‌هاي خروجي به بيرون از قلعه مي‌‌باشد.

قلعه اربابي  (همدان)
 

قلعه اربابي يا مهري خانم در نزديکي روستاي ورکانه در حدود 20 کيلومتري جنوب شرقي شهر همدان قرار دارد. ساختمان اين قلعه با پلان چليپايي طراحي شده و متعلق به مهري خانم، ارباب روستا بوده است. اين بنا در ابعاد 12×20 متر و با زيربناي 330 مترمربع در 2 طبقه ساخته شده و طبقه دوم در قسمت مرکزي بنا ايجاد شده است. ورودي بنا در طبقه همکف و طبقه اول و از ضلع شرقي بنا قرار داشته و دو پله از دو طرف ورودي طبقه همکف به طبقه اول منتهي مي‌شود.

قلعه ايزدخواست (فارس - شهرستان آباده)

قلعه و پل ايزدخواست، کاروانسرا و خانه‌هاي قديمي روستايي از جمله آثار تاريخي شهر ايزدخواست هستند. اين قلعه به دوران ساسانيان تعلق معماري خاصي دارد. گفته مي شود اين قلعه بيش از 2 هزار سال قدمت دارد.
 

در داخل قلعه خانه ها حياط نداشته اند و پشت بام طبقه اول، حياط طبقه دوم بوده است و همه در يک همزيستي قوي در قلعه سکونت داشته‌اند و با استفاده از اضافي چوب سقف ها براي خانه‌هاي اطراف حصار قلعه، بالکن ايجاد کرده‌اند. ديوارها در پايين به صورت سنگ چين هستند که مانع از پوسيدگي خشت ها مي‌شده است و در بالا از خشت خام استفاده شده است.

قلعه هزار درب (ايلام - شهرستان آبدانان)
 

قدمت قلعه هزار درب به دوره ساساني مي‌رسد. نماي اصلي اين اثر، طاق‌هاي هلالي شکل دارد و با توجه به ساختار معماري، احتمالا قلعه يا پادگان نظامي بوده است. مصالح به کار رفته در ساخت اين قلعه شامل سنگ‌هاي تراشيده و قلوه سنگ‌هايي است که از گچ پخته به عنوان ملات استفاده شده است. پلان اصلي اين قلعه مستطيل شکل و راهروهايي طولاني در چهار جهت قرار گرفته و به وسيله درگاه‌هايي به اتاق‌هاي داخل مرتبط مي‌شود. قلعه هزار درب داراي زير‌زمين، طبقه همکف و طبقه بالا مي‌باشد و نور و تهويه آن از طريق دريچه‌هايي به قطر يک متر در سقف و دالان و اتاق‌ها تامين مي‌شده است.

http://shourka.ir